Сыр Медиа

Қойнауы құпияға толы Қазалы ауданында «Тапа» деп аталатын жер бар. Онда бар-жоғы бес-алты үй қоныстанған. Сол шаңырақтардың бірінде көне жәдігерлерді көзінің қарашығындай сақтап отырған Аманжол атты ақсақал тұрады.

  Туған жері «Тападан» ешқайда табан аудармай отбасымен тұрып жатқан Аманжол Жұмабеков мал өсірумен айналысады. Мал баға жүріп, елді мекенінің аумағыннан топыраққа көмілген көне жәдігерлерді жинайды.

  Көне жәдігерлерді жинаушы ағамыздың пайымдауынша, ертеректе бұл жерде қыштан құмыра құятын көне ошақтар болған. Бірнеше бұйымдардағы өрнектерді ғылыми зерттеу институтының мамандарына көрсеткен кезінде Жанкент қаласының орнынан табылған бұйымдарға ұқсастығы бар екенін айтқан екен.

  Қазір қолында 200-ге жуық жәдігер бар. Құнды заттардың қатарынан күйдірілген құмыралар, құмыра сынықтары, дән үккіш, жебе жасауға арналған тастар, инелер, кесу құралдары, қайыс қиюға арналған тас, қола ерітіп құятын ыдыс, құмыраға өрнек салатын зат, мыс, темір жебелер, найза ұштары, тас моншақ, сақ жауынгері бейнеленген сақина, сырға, әшекей бұйымдар, қазан, төс, монеталар, түймелер, тас пышақтар, тері өңдейтін бұйымдар мен тағы басқаларын кезіктірдік. Әрқайсысының өз тарихы бар.

Мәселен, коллекционердің қолындағы бір монетаны көрсетті. Ол 1350 жылы Самарханда әз Жәнібектің тұсында жасалған. Ал, тастан жасалған түймелердің де бойына бүккен сыры бөлек.

  «Ертеректе «Тапа» елді мекенінің үстімен Ұлы Жібек жолында сауда-саттықтың ордасы болған, оғыздар мекендеген Жанкент қаласымен байланыстыратын керуен жолы өткен. Бұл жерде үлкен бір қоныс болған секілді. Құмыра жасайтын, тас шабатын шеберхана орындары мен пеш қалдықтарының ізі бар. Дауыл тұрып, топырақ суырғанда құмның арасынан шығып қалған көне заттарды 1969 жылдан бастап жинап келемін. Өзім іздеп тапқандарымды тіркеп отырамын.

Әр бұйымды тарихшылар сыртындағы өрнектеріне қарап ажыратады. Археологиялық институттардан келген ғалымдар бұларды қола дәуірінің заттарына жатқызды. Менде қазір 20-ға жуық құмыра бар. Бір байқағаным сол дәуірде адамды жерлегенде қасына құмыра қойып, ішіне әшекей бұйымдар мен қойдың етін салып орытған. Мен тапқан бір құмыраның ішінен де сырға, сақина сынықтары мен қойдың үш қабырғасы табылды. Итті де қоса көмген. О дүниеге барғанда бұл заттар адамға керек болады деген түсінік болған сияқты. Адам анасының ішінде қалай жататын болса, жерлегенде де солай жатқызған», – дейді Аманжол Жұмабеков.

Осыдан жеті-сегіз жыл бұрын Қытайдан келген азаматтар Аманжол ақсақалдан қыш құмыралар мен тағы басқа жәдігерлерді он мың долларға сұраған көрінеді. Алайда ұлттық құндылық – ата-баба тарихын сатуды ешқашан құп көрмепті. «Менің мақсатым – бұл дүниелерді келер ұрпаққа жеткізу, туған жер тарихымен таныстыру», – деп ағынан жарылды Аманжол аға.

Бір күнінің 2-3 сағатын жәдігерлер іздеуге арнайтын Аманжол Жұмабеков досы сыйға тартқан аппаратын алып ауыл маңын аралайды. Ол құралдың көмегімен тереңдігі бір жарым метр жерде жатқан заттың алтын, күміс не мыс екендігін аңғаруға болады екен.

  Жуырда Шәкен ауылындағы №134 мектеп ұжымы мен оқушылар «Тапа» елді мекеніне экскурсия жасап, Аманжол ақсақалдың үйіне арнайы барды. Мұндағы көне жәдігерлермен танысты. Ондағы мақсат – мектеп ішінен Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласына орай оқушыларды өлке тарихын зерделеуге ынталандыратын «Өлкетану» мұражайын ашу. Мұражай ішінде Аманжол Жұмабеков жинаған көне жәдігерлердің фотосуреттері қойылмақ.

  Талай құпияны бүгіп жатқан елді мекендегі құм қойнауынан табылған інжу қазыналарды өмірінің бір бөлшегіне айналдырған қария жәдігерлерді музейге түбегейлі өткізуге қарсы екендігін айтады. Алайда тарихымызды танып білемін, көремін деуші жандарға әрдайым есігі ашық екендігін жасырмады.