ТҮРКІ ДҮНИЕСІНІҢ АБЫЗ-ОЙШЫЛЫ
Бұл өлкеде дана Қорқыт туралы аңыз-әпсана өте көп сақталған. Қорқыт ата жайында әңгіме-әпсаналарды біз бала жастан санамызға сіңіріп өстік. Осындай қасиетті жерде дүниеге келіп, Сырдарияның шәрбат суына шомылып өскен біздер шынында да бақытты екенбіз.
Мектепте оқып жүргенде де мұғалімдеріміз Қорқыт ата кесенесіне саяхатқа апарып, тарихи тұлғаның өмірдерегін әсерлі етіп айтып беретін.
Арада зулап жылдар өтті. Қорқыт ата мемориалдық кешені 2015 жылы қайта жаңғырудан өтті. Ескерткіш кешеннің биіктігі бұрын 8 метр болса, қазіргі күні тастұғырымен есептегенде 14,5 метр. Қордайдың қызыл гранит тасымен әрленген кешен анағұрлым әсемдене түскен.
Қазақ философиясы тарихында Қорқыт ата елдің бірлігін, халықтың татулығын ойлаған кемеңгер, түркі дүниетанымының негізін қалаушы ғұлама ойшыл ретінде көрініс табады.
Әлемдік ақыл-ой мәдениетінде ойып орын алатын абыздың үш қасиеті ерекше аталады: Ол айтулы бақсы, күйші және қобыз сарынын әуелеткен тұңғыш жырау.
Қорқыт түркілердің оғыз ұлысынан шыққан күйшілік, жыршылық өнердің атасы саналады.
Ол дүниеге келгенде алапат табиғат құбылыстары орын алған. Сұрапыл дауыл соғып, қара жерді су, аспанды бұлт басқан. Ел-жұрттың бойын қорқыныш сезімі билеген. Осыған орай, оның есімін Қорқыт қойған.
Қорқыт сөзі – құтты қадам, құт әкелуші адам деген де мағынаны білдіреді.
Аңыздарға сүйенер болсақ, Қорқыт мәңгілік өмірді іздеп, желмаясымен желіп жүріп жерұйықты, бақытты қоғамды іздейді. «Өмір барда өлім бар, өзгеру бар, өлмес өмір жоқ, сынбас темір жоқ, бәрі де өледі, өзгереді, ұмыт болады, тек мәңгі-бақи өлмейтін, ұмытылмайтын нәрсе-адамның өмірінде істеген игілікті ісінің нәтижесі» деген тұжырым Қорқыттан қалған.
Ол мәңгілік өмірді – өнер деп ұғады. Сөйтіп, қобыз аспабын ойлап табады. Қорқыт қобыз ойнағанда өлім болмаған, тек бақытты тіршілік болған делінеді.
Қобыз атасының артында қалған ұлы мұралары – «Тарғыл тана», «Елім-ай, халқым-ай», «Қорқыт», «Желмая», «Сарын», «Қоңыр», «Башпай», «Әуіппай», тағы басқа 11 күйі бізге жеткен.
Оның даналық сөздерінің бүгінгі ұрпақ тәрбиесіне қосар үлесі мол. Мәселен, «Қыз анадан үйренбей өнеге алмас, ұл атадан үйренбей сапар шекпес», «Ұл ақылды қош көрмес-ата үлгісін көрмесе, қыз жарытып ас бермес-ана үлгісін көрмесе», «Құстың қонар жерін су білер, малдың бара жерін ну білер», «Дәулетті ұл-ошақтың қоры, дәулетсіз ұл-атаның соры», «Ананың хақы-Құдайдың хақы», «Тәкаппарлықты тәңірі (сүймес», «Өтірік сөз-өрге баспайды» деген нақыл сөздері ұрпақтан-ұрпаққа жалғасын табуда.
Ұлы ойшылдың жамбасы тиген жерге Қармақшы ауданы, Жосалы кентінен 18 шақырым қашықтықта жатқан Қорқыт стансасы түбінде 1980 жылы Елеу Көшербаевтың бастамасымен Қорқыт ата ескерткіші орнатылды. Сәулет өнерінің ерекше үлгісі есептелетін киелі мекенде Қазақстанға белгілі архитекторлар Б.Ыбыраев, С.Исатаевтың авторлығымен дүниеге келген ескерткіштің жоғары жағы кеңейе келіп, шөміш пішіндес түйісетін стеллалар қобыз бейнесін құрайды.
Түйісер тұсына түтіктер қойылған. Олар жел соққан кезде қобыз сарынымен үндес дыбыс шығарып, кешенді тылсым күйге бөлейді.
Соңғы жылдары кешен қайтадан жаңартылып, заманауи үлгіде көрген кісі таңқаларлықтай құрлысқа айналды. Мемориалды кешенді алғаш көрген классик жазушымыз Әбдіжәміл Нұрпейсіов оны Ресейдегі «Мамай қорғанымен» тең кешен екен деп бағалапты.
Кешен қонақтарына амфитеатр, қонақ үй, мұражай, тағы басқа нысандар қызмет көрсетеді.
